دخمه یا برج خاموشان

دخمه یا برج خاموشان مکانیست که زرتشتیان، مردار آدمیان را که بنا بر عقاید آنها نجس و پاریار است در آن می‌گذاردند تا گوشت مردار توسط درندگان و پرندگان خورده شود آنگاه باقی‌ماندة استخوان‌ها را درون چاه میانة دخمه انبار می‌کردند. بنا بر عقاید زرتشتیان دفن مردار موجب آلودگی عنصر مقدس خاک می‌گردید و لازم به ذکر است که در دین زرتشتیان بی‌تابی از برای مرگ عزیزان شدیداً منع شده‌است.

واژه ی دخمه :

دخمه یا دخنه دگرگون واژة دخ خنه (دژ خانه) می‌باشد که به مرور زمان بدین وجه درآمده و به معنای سرای پلیدی است و امروزه به مکان‌های ترسناک و نامناسب اطلاق می‌گردد . در زبان فارسی به دخمه استدان و دخمه‌دان هم می‌گویند واژة «دخمه» در اوستا «دَخمَه» و در پهلوی «دَخمَک»، به معنی داغ‌گاه آورده شده‌است. ریشة این واژه «دَگ» از فارسی باستان به معنی سوزاندن است و کلمه «داغ» از همین ریشه به دست آمده‌است. استفاده از این واژه مربوط به زمانی است که اقوام آریایی اجساد را می‌سوزانده‌اند و بدین ترتیب دخمه به معنای مکان سوزاندن بوده‌است . شاید رسم سوزاندن اجساد از هنگام پیدایش دین زرتشت منسوخ شد ولی لفظ دخمه به مفهوم محل قرار دادن متوفی یا محل دفن از گذشته باقی‌مانده‌است.

معماری دخمه :

دخمه‌ها خواه ساخته شده بدست انسان خواه برآمده از عوارض طبیعی بگونه‌ای آرایش می‌یافتند تا دسترسی گوشتخواران به مردار ساده شود؛ بدین منظور بیشتر آنها فاقد سقف یا میان فضا و در خارج سکونتگاه شهری و روستایی و معمولاً بر فراز بلندی‌ها ساخته می‌شده‌اند با گذر زمان و تغییرات دبن زرتشت عملکرد دخمه‌ها پیچیده‌تر شد و وظیفه متلاشی کردن گوشت و نسج مردارها از درندگان به پرندگان ( با تدابیری مانند مرتفع کردن دخمه و یا محدود کردن دسترسی درندگان) مانند دخمه داریوش کبیر در نقش رستم شیراز و از پرندگان به نور عوامل طبیعی (مانند گنبد کاووس در استان گلستان) تغییر یافت.

سپردن مردار به دخمه :

نسا یا مردار توسط فرد یا افرادی موسوم به نِساکش از خانه به محل دخمه انتقال می‌یافت و در آنجا تحویل مسئول دخمه که نامیده می‌شد، می‌گردید و در آنجا باقی می‌ماند تا متلاشی می‌شد و سپس فردی که تمام عمر محکوم به خارج نشدن از دخمه بود، بقایای استخوان و لوس باقی‌مانده را درون چاه وسط دخمه می‌ریخت. در ایران هنوز دخمه‌هایی یافت می‌شود اما زرتشتیان دیگر از آن استفاده نمی‌کنند. از معروف‌ترین دخمه‌های ایران دخمه بندر سیراف است که بعد از اسلام به قبرستان مسلمانان تبدیل شد و نیز مقبره کوروش که تنها دخمه ساخته شده یه شکل خانه است.

دخمه‌ها و آرامگاه‌های تاریخی مربوط به پیش از نفوذ اسلام در ایران که نوعی معماری صخره‌ای محسوب می‌شوند را گوردخمه می‌نامند.

گور دخمه ها یادگار سلسله مادها می باشند و از آن موقع چنین رسمی برای تدفین وجود داشته است . اغلب گور دخمه ها دارای بار هستند و به آسانی خارج می شود . بار در خود گور می باشد ، در مواردی هم از دخمه راهی مخفی به اتاقکی که اموال آن شخص به همراه وی دفن شده اند دیده شده است .

گور دخمه ها اغلب در ارتفاعات قرار دارند بطوری که بدون طناب و آویزان شدن از پرتگاه ، راه دیگری برای ورود وجود ندارد .از این رو همیشه اطراف آن قلعه یا دژ موجود می باشد .

هیچگاه گور دخمه ها را تخریب یا منفجر نکنید چون این کار باعث از بین رفتن مقبره شده و ممکن است خطرات جانی در پی داشته باشد .

گور دخمه ها از سنگهای تراشیده ساخته شده اند و معمولا بازتاب معماری عصر و زمان خود هستند . در ساخت آنها سه عامل مورد نظر بوده است :

1- روبروی یک منظره طبیعی بنا می شدند .

2- نزدیک یک جاده یا گذرگاه مهم شاهی ساخته می شدند .

3- نقطه ای که گور دخمه ها در آن بنا می شدند باید سنگ کوه آن یک پارچه و بدون رگه و درز و شکاف یا کم رگه باشد .